ĐỀN THỜ DANH TƯỚNG TRONG LÒNG DÂN

      Dân Việt Nam ta có câu xa xưa rằng: “Thương dân, dân lập đền thờ” , quả là như vậy, chúng tôi được mời về dự lễ tế đầu năm tại đền thờ Ninh quốc công Trịnh Toàn tại thôn Mỹ Giang, xã Thạch Mỹ, huyện Thạch Hà, tĩnh Hà Tĩnh do nhân dân tự lập và duy trì hàng chục năm nay. Tham dự lễ có đoàn HĐ họ Trịnh tỉnh Nghệ An (do ông Trịnh Đăng Thiện, ủy viên thường trực Hội đồng họ Trịnh Việt Nam, phó chủ tịch HĐ họ Trịnh Nghệ An dẫn đầu), đoàn HĐ họ Trịnh tỉnh Hà Tĩnh do ông Trịnh Quang, Chủ tịch Hội đồng dẫn đầu cùng đoàn chi họ Trịnh xã Thạch Sơn, đại diện chính quyền xã Thạch Mỹ và đông đảo bà con nhân dân trong vùng.

 Đền thờ có ghi bằng tiếng Việt: BẢN THỔ CÀN PHƯƠNG – NINH QUẬN CÔNG ĐÔ ĐỐC. ( tước hiệu cao nhất của ngài là Ninh Quốc công Trịnh Toàn). Theo ông Quách Hữu Tuấn (bí thư chi bộ ở đây ) kể rằng trước đây, trong những năm 60, đền uy nghi với kiến trúc tam tòa bằng gỗ (thượng, trung & hạ điện) rất linh thiêng, có đày đủ tượng, sắc, giáo mác, voi đá, ngựa đá, cột cờ … nhưng nay không còn nữa, mà nơi đây chỉ còn giếng cũ đến năm 1999 nhân dân trong vùng quyên góp tiền của và công sức xây lại ngôi đền thờ ngài. Họ kể rằng đền thờ ngài rất linh thiêng, nhân dân  trong vùng  mỗi khi đau ốm, tai họa thường ra thắp hương cầu xin Ngài là bệnh tật tiêu tan và rất nhiều câu chuyện truyền miệng về linh thiêng của ngôi đền.

  Về danh tướng  Trịnh Toàn, ngài sinh ngày 15 tháng 3 năm 1631 hiệu Đức Long thứ 3 trong cung vương phủ ở kinh sư, thuộc phường đông các, huyện thọ xương phủ phụng thiên thân mẫu là cung tân Lê Thị Ngọc Ngỗi. Ngài là vương tử thứ 17  của Thanh đô vương Trịnh Tráng. Ngài mặt vuông, tai lớn dáng mạo kỳ dị tầm vóc to lớn, trang mạo khô ngô, dũng mãnh xuất chúng, dĩnh ngộ phi thường , tính tình chí hiếu thờ cha mẹ chí thành, chúa thượng đặc ân cho mở phủ ở kinh sư lại cho quan vào dạy dỗ.Ngài làu thông kinh sử chuyên tâm nghiên cứu lục thao tam lược, tinh thông pháp lục, đạo cao đức trọng trợ quốc giúp dân được mọi người mến mộ. Lúc vừa trưởng thành đã làm phó tướng, tước Ninh Quốc công văn thông võ luộc có một không hai hơn hẳn anh em .

  Lúc bấy giờ hai trấn Thuận Hoá, Quảng Nam chúa Nguyến Phúc Tần phát binh xâm lấn quấy nhiễu vùng Hà Tĩnh và Nghệ An gieo hại cho dân. Nhà vua mấy phen sai các chư tướng đánh dẹp không xong. Tháng 10 (năm ất mùi 1655)  24 tuổi Trịnh Toàn thống lĩnh chư quân đi đánh đến địa phân Kỳ Hoà quân địch đã tháo chạy, tháng 11 Quốc công kéo quân về An Trường (Huyện Hưng Nguyên, Nghệ An ) sai chư tướng chia đồn khống chế quân địch đảm bảo cuộc sống an lành cho nhân dân hai tỉnh Hà Tĩnh và Nghệ An,  năm ấy Quốc Công được phong hàm Thái Bảo Khai Dinh, hiệu tả dực nội quân

  Năm bính thân niên hiệu Thịnh Đức Triều Lê Nhân Tông 1656 đặc sai ngài làm tiết chế thuỷ bộ chư dinh kiêm chức phó đô tướng trấn lĩnh xứ Nghệ An hàm thái uý mở doanh phủ Dương uy tước Ninh Quốc Công, thống nhất chư tướng, trực tiếp đốc binh.

   Năm Đinh Dậu niên hiệu Thịnh Đức thứ năm (1657) chúa Nghị vương Trịnh Tráng qua đời. Tây Vương Trịnh Tạc kế nghiệp chúa. Chúa đàng trong Nguyễn Phúc Tần nhiều lần bị thất bại trước đại binh của ninh quốc công Trịnh Toàn. Nhân sự kiện Nghị vương băng hà, chúa Nguyễn cho người đến viếng và phao tin Trịnh Toàn Phản nghịch để làm kế ly gián, Tây định Vương mắc mưu, sai quan triệu Ninh Quốc Công trở về kinh sư. Ngài rất đau buồn vì mất cha, lại bị hoài nghi phản nghịch số hạ thần tiểu nhân khuyên nhân tương kế tựu kế làm phản. Ngài không không nghe chúng ngã sang nói xấu Trịnh Toàn với Phú quận công Trịnh Căn. Trịnh Toàn chỉnh đốn quân sỹ sai ngưòi đưa voi, ngựa, khí giới đến nộp cho Trịnh Căn bảo rằng “sự thể đã như vậy rồi phải nên đến cửa quyết chờ lệnh vua” để vợ con lại xứ Nghệ hồi triều, đám triều quan thiêu dệt thành phản trạng. Ninh Quốc Công bị bắt  Trịnh Tạc nghĩ Trịnh Toàn là người trí thần không nở xử tử ban khoá bạc giam trong ngục

  Đến năm giáp dần nên hiệu Dương Đức  năm thứ 3 là 18 năm giam cầm ngục thất Tây Đinh Vương Trịnh Tạc ngày càng nhận ra Ninh Quốc Công vô tội.sắp tâu vua để tha bổng, không ngờ vaò nửa đêm tháng năm ba quân đồng tình phá ngục vào nhà giam đưa Trịnh Toàn ra ngoài.Ninh Quốc Công thất kinh, truyền đóng cửa tắt đèn bảo với ba quân rằng ;làm tôi phải dự đạo làm tôi, đâu dám lòng trái đạovả lại có lời thề vẹn chữ trung, chỉ trời vạch đất, nên chút mảy may cũng không nở phụchỉ mong đến tuổi già chỉ mong được chút sống thừa ba quân có lòng như vậy, muôn lòng tạ ân. Mong ba quân trở về đừng làm kinh động. Ba quân nghe lời tướng công, gạt nước mắt tẩu tán. Trịnh Toàn làm tờ khải gửi lên đừng tra xét ba quân  xin được phát ngân lương cho ba quân và thân thích và xin gia ân được chết . Có đoạn viết rằng“lòng mong cho nước thịnh dân yên nguyện được về nơi chín suối bây giờ còn chút hơi tàn, khó hết lòng ba quân muôn trông chẳng quên” định Vương Trịnh Tạc xem xong tờ khải thấy thật hết lời, không chút che dấu chuẩn tấu Ninh Quốc Công tự uống rượu độc mất ngày 09/5/1674 thọ 44 tuổi

  Ninh Quốc Công là một tài năng quân sự xuất chúng, đức độ, trung hiếu vẹn toàn dù trong vòng oan nghiệt nhưng vẫn sáng ngời lòng trung quân ái quốc đựơc tướng sĩ và nhân thời ấy ngưỡng mộ.Học giả Hipôlyte Breton người Pháp trong cuốn “An Tĩnh cổ lục” viêt rằng “ Tất cả các thành trì ở đồng bằng ven biển vùng An Tĩnh (Nghệ An và Hà Tĩnh trước đây) cho đến cả đèo Ngang ngày nay đều được gọi là thành ông Ninh …thuật lai cuộc đời ông Ninh là làm việc tổng hợp của tất cả các đồn luỹ từ trên bộ cho đến dưói biển tiếng tăm lừng lẫy tài ba nhân đức của ngài đối với vũng An Tĩnh cùng với cái chết bất hạnh của ngài … Tất cả những điều đó đã góp phần làm cho tên tuổi của ngài được ghi sâu trong lòng nhân dân ”.

  Thời gian Trịnh Toàn thống lĩnh ba quân xứ nghệ đã trực tiếp đánh các trận như hải cảng nhật lệ. Đỉnh hoành sơn. Núi Nam Giới, Đại Nại, Phù Việt, Hương bộc v…v ..và v...v…vừa bảo vệ biên cương phương nam vừa chăm lo đến đời sống nhân dân hai tỉnh Hà Tĩnh Nghệ An trong đó có xã Thạch Mỹ bây giờ thôn  Mỵ Giang lúc đó gọi là Giang hà bị nước biển xâm thực không làm được nông nghiệp nhân dân thiếu đói triền miên nên ngài cho xây miếu thờ thành hoàng làng cầu cho mưa thuận gió hoà, cho đắp đê ngăn mặn, đắp đập để tích nước. Sau khi ngài mất, nhân dân trong vùng Nghệ An và Hà Tĩnh lập 10 đền thờ  (Hoành Sơn từ, Thạch Lập từ …) Ngày nay vẫn còn giếng cổ và con đê ngày xưa ngài cho đắp thì nay đã được bê tông hóa nhưng nhân dân vẫn thường gọi là đê Hữu Ninh, con đập tích nước gọi là đập Hữu Ninh, đặc biệt nơi đây dân làng còn đặt làng mang tên ông làng Hựu Ninh.

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa công bố quyết định xếp hạng di tích cấp quốc gia đối với công trình kiến trúc nghệ thuật lũy đá cổ Kỳ Anh (thành ông Ninh, xã Kỳ Lạc, huyện Kỳ Anh, Hà Tĩnh).

Ông Trịnh Đăng Thiện tạng sách về tiểu sử Ninh quốc công Trịnh Toàn, tập “vè ông Ninh” cho ban quản lý đền, chính quyền , xóm và HĐ họ Trịnh Hà Tĩnh và phát biểu xúc động và tự hào có một ngôi đền nằm giữa lòng dân, như  lời một bậc cao niên: ‘Thương dân, dân lập đền thơ”.

Bài: Trịnh Nghệ An, ảnh Trịnh Ngọc (Hà Tĩnh)